महिला आर्थिक विकास महामंडळ (माविम) अंतर्गत पिंपळोद कार्यक्षेत्रातील ६ गावांतील प्रेरक व महिला प्रतिनिधी तसेच भूसात्व्धारा शेतकरी उत्पादक कंपनी, शहादा यांच्या ५ गावांतील महिला—एकूण ३० सदस्यांनी अक्राणी तालुक्यातील हरणखुरी येथील ‘याहामोगी माता बीज बँक’ येथे प्रेरणादायी अभ्यासभेट दिली. ही भेट नव-तेजस्विनी कार्यक्रम व सिड-कीट फंडाच्या अनुषंगाने पारंपरिक बियाण्यांचे संवर्धन, बीज बँक व्यवस्थापन आणि महिला समूहांसाठी TOT प्रशिक्षण समजून घेण्यासाठी आयोजित करण्यात आली होती.
१. भेटीचा उद्देश:
1. पारंपरिक बियाण्यांच्या संरक्षण व संवर्धन प्रक्रिया जाणून घेणे.
2. बीज बँक स्थापन करण्याच्या पद्धती समजून घेणे.
3. महिला गटांसाठी पुनरुत्पादनक्षम (TOT) कौशल्ये आत्मसात करणे.
२. सहभाग:
⦁ २४ महिला प्रतिनिधी — १२ गावांतून
⦁ ६ माविम मित्रमंडळ सदस्य
⦁ माविम जिल्हा कार्यालयातील प्रतिनिधी
सर्व सहभागी महिलांनी प्लॉटची पाहणी, प्रत्यक्ष संवर्धन प्रक्रिया आणि चर्चा यांद्वारे विषयाचे सखोल ज्ञान मिळवले.
३. अभ्यासभेटीतील महत्त्वाच्या चर्चा:
स्थानिक भाषेत आणि सुलभ संवादातून खालील मुद्द्यांवर मार्गदर्शन झाले:
1. प्लॉट व बीज संवर्धन क्षेत्राची प्रत्यक्ष पाहणी
2. बियाणे संवर्धन का आवश्यक आहे?
3. बीज संवर्धन समितीची रचना व कार्यपद्धती
4. संवर्धन प्रक्रियेत येणाऱ्या अडचणी व त्यावरील उपाय
5. स्थानिक लाभ, बाजारपेठेतील उपयोगिता आणि महिलांसाठी उत्पन्न संधी
४. बैठकीत घेतलेले महत्त्वपूर्ण निर्णय
1. ज्ञानदीप गाव समिती – आपल्या कार्यक्षेत्रातील ६ गावांत बीज संवर्धन प्रक्रिया सुरू करणार.
2. भूसात्व्धारा महिला शेतकरी उत्पादक कंपनी, शहादा यांच्या सहकार्याने १२ गावांतील ५०० महिलांसाठी जागरूकता, समिती स्थापन व सनियंत्रण
3. करण्यासाठी याहामोगी माता बीज बँकेसोबत करार करण्याचे ठरले.
4. याहामोगी माता बीज बँक आणि अक्कारानी लोकसंचलित साधन केंद्र (CMRC) यांच्या सहकार्याने १० गावांतील ५०० महिलांची जोडणी करण्याचा निर्णय.
5. संपूर्ण प्रक्रिया १५ दिवसांत सुरू करण्याचे नियोजन.
6. बीज बँक समिती तिन्ही कार्यक्षेत्रांमध्ये जाऊन प्रथम प्रशिक्षण सत्र घेणार.
५. मार्गदर्शन करणारे मान्यवर:
श्रीमती वसीबाई पावरा, श्री मोचडा पावरा, श्री पुनेश पावरा, श्री अर्जुन पावरा त्यांनी पारंपरिक बियाण्यांचे महत्त्व, त्याचे संवर्धन आणि गाव पातळीवरील स्वावलंबन याबद्दल महिलांना सखोल मार्गदर्शन केले.
६. इतर भेटी:
अभ्यासभेटीदरम्यान सहभागी महिलांनी पुढील उपक्रमही पाहिले:
1. DSC मार्फत उपलब्ध कंपोस्ट खत युनिट
2. वैयक्तिक कर्ज (Livelihood Loan) द्वारे सुरू व्यवसाय:
⦁ डाळ मिल / किराणा दुकान
⦁ CSC केंद्र
या भेटींमुळे महिलांना स्थानिक स्तरावर उपलब्ध उत्पन्नवर्धनाच्या संधींची प्रत्यक्ष माहिती मिळाली.
ही अभ्यासभेट महिलांसाठी अत्यंत उपयुक्त व प्रेरणादायी ठरली. पारंपरिक बियाण्यांचे संवर्धन, बीज बँक व्यवस्थापन, समिती रचना आणि स्थानिक उत्पन्नवाढीच्या संधी—या सर्व क्षेत्रांत महिलांनी मूलभूत कौशल्ये आत्मसात केली. माविम, याहामोगी माता बीज बँक आणि भूसात्व्धारा FPC यांच्यातील समन्वयामुळे हा उपक्रम आता व्यापक स्वरूपात राबवला जाईल आणि पुढील काळात हजारो महिलांना याचा थेट लाभ मिळणार आहे.
या उपक्रमातून महिलांचे सक्षमीकरण आणि शाश्वत कृषी पद्धतींचे संवर्धन—दोन्ही उद्दिष्टे साध्य होणार आहेत.
